کد مطلب:3586 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:10

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

چرا در سوره كهف (آية 10)، هنگامي كه اصحاب كهف دعا ميكنند كه خدايا! به لطف خاص خود رحمتي به ما عطا فرما و بر ما وسيله رشد و هدايت كامل را مهيا ساز، خداوند در آية بعد ميفرمايد: بر گوشهاي آنان پرده بي هوشي زديم...; آيا در اين حالت، دعاي آنان به اجابت رسيده و خواب چند ساله، ميتواند سبب هدايت كامل آنها شود؟

براي روشن شدن معناي آيه، چند نكته شايان ذكر است:

1. مراد از رحمت در جملة اصحاب كهف (رَبَّنا ءاتِنا مِن لَدُنكَ رَحمَةً); با توجه به لدنك (= از جانب خود) درخواست نعمتي ويژه، از خداوند متعال است; با توجه به همين درخواست از جانب راسخان در علم كه گفتند: پروردگارا! پس از آن كه ما را هدايت كردي دلهاي ما را دست خوش انحراف مگردان و از جانب خود رحمتي بر ما ارزاني دار. (آل عمران، 8)، در مييابيم كه مراد از رحمت همان هدايت و باقي ماندن در راه حق است.

2. واژه رَشَد در دوم درخواست آنان (وهَيِّئ لَنا مِن اَمرِنا رَشَدا) در اصل به معناي راه يافتن به سوي مطلوب است كه گاهي به جاي كلمه هدايت نيز استعمال ميشود، ولي با توجه به امرنا، كه امري است ويژة خود آنان و با عنايت به اين كه راه نجات را بر خود بسته ميديدند، معلوم ميشود كه مراد از رشد همان راه يافتن به روزنه نجات درهايي از آن تنگنا بوده. البته برخي مفسرين، هر دو فراز دعاي آنان را، درخواست رهايي از دست آن ظالمان و جاهلان، دانستهاند.(ر. ك: تفسير الميزان، علامه طباطبايي رحمه الله، ج 13، ص 247، اسماعيليان; ترجمه تفسير الميزان، همان، ج 13، ص 414، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي; تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 12، ص 356، دارالكتب الاسلامية.) و بعضي ديگر، دعاي نخست را براي نجات و دعاي دوّم را براي درخواست رشد و هدايت و رضاي حق دانستهاند.(ر. ك: مجمع البيان، امين الاسلام طبرسي ـ رحمه الله ـ،ج 6، ص 314، مؤسسه الأعلمي للمطبوعات، بيروت.) به هر جهت، يكي از خواستههاي آنها، نجات از طاغوت زمان خويش بوده است و آية بعد (فَضَرَبنا عَليَ ءاذانِهِم...) در حقيقت، استجابت همين دعا است و همان خواب چندين ساله، باعث نجات آنان شد.

3. جمله (فَضَرَبنا عَليَ ءاذانِهِم... در لغت عرب، كنايه ظريفي از خواباندن است گويي پردهاي بر گوش شخص افكندهاند تا سخني را نشنود، كه اين همان پرده خواب است; يا كنايه از اين است كه ما خواب را بر گوشهاي آنان چيره كرديم. به همين دليل خواب حقيقي، خوابي است كه گوشهاي انسان را از كار بيندازد.(ر. ك: تفسير مجمع البيان، همان، ج 6، ص 312; تفسير نمونه، همان، ج 12، ص 358.) يا كنايه از اين است كه خداي رحمان، با شفقت و مهرباني آنان را به خواب برد، همان گونه كه مادر مهربان با كودك شيرخوار خود عمل ميكند به اين كه با كف دست و يا با سرانگشت، به گوش بچه، آرام آرام ميزند تا حواسش از همه جا، به يك جا جمع گشته و خوابش ببرد. اين تعبير (ضربنا...) در حقيقت كنايهاي از تعابير فصيح قرآن به شمار ميرود.(ر. ك: ترجمه تفسير الميزان، همان، ج 13، ص 416.) چكيده سخن اين كه: بر گوش آنان پرده زدن، كنايه از خواب بوده و در واقع با همين حالت دعاي آنان به اجابت رسيده و نجات يافتند و بر همان هدايتي كه از جانب حق داشتند، پابرجا ماندند.